ຄວາມຮັບຮູ້ພື້ນຖານກ່ຽວກັບລັດ (STATE)

 ຄວາມຮັບຮູ້ພື້ນຖານກ່ຽວກັບລັດ (STATE)

ໂດຍ: ປັນຍາສັກ ແສງອ່ອນແກ້ວ

http://panyasack.blogspot.com

ຄຳວ່າ : ລັດ , ປະເທດ ແລະ ຊາດ ເປັນຄຳທີ່ມີຄວາມໝາຍຄ້າຍຄືກັນ ບາງເທື່ອກໍ່ໃຊ້ແທນກັນໄດ້ ແຕ່ກໍ່ມີປະເດັນທີ່ເນັ້ນບາງຈຸດທີ່ແຕກຕ່າງກັນ ຄື :

- ລັດ : ເນັ້ນຄວາມມີອະທິປະໄຕຂອງປະເທດໃດປະເທດໜຶ່ງ.

- ປະເທດ : ເນັ້ນເຖິງດິນແດນທີ່ຕັ້ງຂອງປະເທດ.

- ຊາດ : ເນັ້ນເຖິງປະຊາກອນ(ປະຊາຊົນ), ເຊື້ອຊາດ ແລະ ວັດທະນະທຳ.

1.   ຄວາມໝາຍຂອງລັດ

        ຕາມທັດສະນະຂອງ ມາກ-ເລນິນ ລັດແມ່ນການຈັດຕັ້ງການເມືອງທີ່ມີລັກສະນະພິເສດຂອງສັງຄົມທີ່ມີຊົນຊັ້ນ, ມີກົງຈັກສຳລັບບັງຄັບ, ສະແດງອອກຕາມເຈດຈຳ ນົງຂອງຊົ້ນຊັ້ນປົກຄອງ.

        ລັດແມ່ນເຄື່ອງມືຕົ້ນຕໍຂອງອຳນາດການເມືອງຢູ່ໃນສັງຄົມທີ່ມີຊົນຊັ້ນ ແລະ ມີກົງ ຈັກບັງຄັບພິເສດສຳລັບບັງຄັບ ເຊັ່ນ : ກອງທະຫານ, ຕຳຫຼວດ, ສານ, ໄອຍະການ, ຄຸກເພື່ອປະຕິບັດໜ້າທີ່ຂອງຕົນ.

        ລັດປະກອບເປັນລະບົບການຈັດຕັ້ງ, ສະຖາບັນຂອງຊົນຊັ້ນປົກຄອງ ມີໜ້າທີ່ປະຕິ ບັດອຳນາດການເມືອງ ເຊິ່ງລະບົບການຈັດຕັ້ງດັງກ່າວ ເອີ້ນວ່າ: ກົງຈັກລັດ.

        ລັດເປັນຊຸມຊົນທາງການເມືອງຂອງປະຊາຊົນທີ່ອາໄສຢູ່ຮ່ວມກັນໃນດິນແດນດຽວກັນ, ເຊິ່ງດິນແດນນີ້ມີອານະເຂດທີ່ແນ່ນອນ, ມີລັດຖະບານເຊິ່ງມີອຳນາດອະທິປະໄຕທີ່ຈະດຳເນີນການປົກຄອງ ໂດຍປາສະຈາກການບັງຄັບບັນຊາຈາກພາຍນອກ ຄືມີອຳນາດອະທິປະໄຕທັງພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກ.

        ຕົວຢ່າງ: ລັດປະຊາທິປະໄຕປະຊາຊົນລາວ ແມ່ນລັດຂອງປະຊາຊົນໂດຍປະຊາຊົນ ແລະ ເພື່ອຜົນປະໂຫຍດຂອງປະຊາຊົນ.

        - ເຊິ່ງໜ້າທີ່ລວມຂອງລັດປະຊາທິປະໄຕປະຊາຊົນແມ່ນເພື່ອການສ້າງ ແລະ ຂະ ຫຍາຍລະບອບປະຊາທິປະໄຕປະຊາຊົນ ເພື່ອສ້າງປະເທດລາວໃຫ້ເປັນປະເທດສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ແລະ ວັດທະນະຖາວອນ.

        - ລັດມີໜ້າທີ່ໃນດ້ານຕ່າງໆ ເຊັ່ນ : ດ້ານການເມືອງ, ເສດຖະກິດ, ວັດທະນະທຳ-ສັງຄົມ ແລະ ອື່ນໆ.

2. ອົງປະກອບຂອງລັດ

        ອະນຸສັນຍາມອນເຕວິເດໂອ ວ່າດ້ວຍສິດ ແລະ ໜ້າທີ່ຂອງລັດ (The Montevideo convention on rights and Duties of state) ຄ.ສ 1933 ມາດຕາ1 : ໄດ້ອະທິບາຍອົງປະກອບຂອງລັດ ເພື່ອວັດຖຸປະສົງທາງດ້ານກົດໝາຍລະ ຫວ່າງປະເທດວ່າ ລັດປະກອບໄປດ້ວຍ :

        - ດິນແດນທີ່ກຳນົດໄວ້ຢ່າງຊັດເຈນ.

        - ປະຊາກອນທີ່ຢູ່ຮ່ວມກັນຢ່າງຖາວອນ.

        - ລັດຖະບານ, ອຳນາດອະທິປະໄຕ.

        - ຄວາມສາມາດທີ່ຈະສະຖາປະນາສາຍພົວພັນກັບຕ່າງປະເທດໄດ້.

    2.1 ດິນແດນ

        ດິນແດນໝາຍເຖິງພື້ນທີ່ເຊິ່ງມີອານາເຂດແນ່ນອນ ພື້ນທີ່ນັ້ນອາດຈະປະກອບໄປດ້ວຍພື້ນດິນ, ນ່ານນ້ຳ, ນ່ານຟ້າ ຕາມສິດ ແລະຂອງເຂດທີ່ໄດ້ກຳນົດໄວ້.

        ດິນແດນຂອງລັດຈະກວ້າງໃຫຍ່ໄພສານພຽງໃດ ຫຼື ນ້ອຍພຽງໃດກໍ່ບໍ່ມີການກຳ ນົດຂະໜາດໄວ້ເປັນມາດຕະຖານ ເຊັ່ນ : ສາທາລະນະລັດແອນດໍລາ (Adorra) ເຊິ່ງມີສາຍແດນລະຫວ່າງຝຣັງ ກັບສະເປນມີເນື້ອທີ່ພຽງແຕ່ 350 ກິໂລຕາແມັດ  ຖ້າທຽບໃສ່ປະເທດອື່ນທີ່ມີພື້ນທີ່ໃຫຍ່ ເຊັ່ນ : ສະຫະລັດອາເມລິກາ, ອິນເດຍ, ຈີນ ແລະ ປະເທດອື່ນໆ.

    2.2   ປະຊາກອນ

        - ປະຊາກອນ (ພົນລະເມືອງ) ເປັນປັດໄຈສຳຄັນທີ່ເຮັດໃຫ້ເກີດເປັນລັດ.

        - ປະຊາກອນໃດໜື່ງຈະມີຫຼາຍໜ້ອຍເທົ່າໃດກໍ່ບໍ່ເປັນເກນມາດຕະຖານ ເຊັ່ນ : ແອນດໍລາ ມີປະຊາກອນປະມານ 5.000 ຄົນ, ລັດອາຕີກັນມີປະຊາກອນປະມານ 1.000 ຄົນ.

    2.3   ລັດຖະບານ, ອຳນາດອະທິປະໄຕ

        - ລັດຖະບານ ໝາຍເຖິງສະຖາບັນ ຫຼື ອົງການຕ່າງໆ ທີ່ມີອຳນາດໜ້າທີ່ໃນທາງການ ເມືອງ ການປົກຄອງດິນແດນ ແລະ ປະຊາກອນໃນດິນແດນຕະຫຼອດເຖິງການໃຊ້ ອຳນາດອະທິປະໄຕແທນປະຊາກອນໃນດິນແດນ.

        - ອຳນາດອະທິປະໄຕ ຄືອຳນາດສູງສຸດໃນການປົກຄອງລັດ ຜູ້ທີ່ມີອຳນາດນີ້ ຫຼື ຜູ້ທີ່ເປັນເຈົ້າຂອງອຳນາດອະທິປະໄຕ ຈຶ່ງເປັນຜູ້ທີ່ມີອຳນາດສູງສຸດໃນການທີ່ຈະສັ່ງການ ດຳເນີນການ ຫຼື ບັງຄັບໃຫ້ມີການປະຕິບັດຕາມກົດເກນ ແລະ ຂໍ້ບັງຄັບທີ່ໄດ້ກຳນົດຂື້ນ.

    2.4   ຄວາມສາມາດທີ່ຈະສະຖາປະນາສາຍພົວພັນກັບຕ່າງປະເທດໄດ້

        ໂດຍພື້ນຖານແລ້ວໃນບົດຖະແຫຼ່ງການຂອງສະຖາບັນກົດໝາຍຂອງສະຫະລັດອາເມລິກາ ແມ່ນຍັງຮັກສາບັນທັດຖານນີ້ໄວ້ພ້ອມກຳນົດວ່າ : ຈະບໍ່ສາມາດເປັນລັດໄດ້ ຖ້າບໍ່ມີຄວາມສາມາດປະຕິບັດສາຍພົວພັນກົບສາກົນ, ຕະຫຼອດເຖິງລັດອື່ນໆ.

3.   ຮູບແບບຂອງລັດ

    3.1 ລັດດ່ຽວ

        - ແມ່ນຮູບແບບຂອງລັດທີ່ມີລັດຖະບານກາງເປັນອົງການດຽວທີ່ມີອຳນາດ ໃນການໃຊ້ອຳນາດອະທິປະໄຕທັງໃນ ດ້ານບໍລິຫານ, ນິຕິບັນຍັດ, ຕຸລາການ.

        - ບາງປະເທດອາດມີການແບ່ງອຳນາດຈາກສ່ວນກາງໃຫ້ແກ່ສ່ວນທ້ອງຖິ່ນ ເຊັ່ນ : ແຂວງ ຫຼື ເມືອງ ກໍ່ຈະເປັນໄປໃນລັກສະນະທີ່ລັດຖະບານກາງແບ່ງອຳນາດໃຫ້ເປັນຂັ້ນຕອນຕາມສາຍບັງຄັບບັນຊາ (ສາຍຕັ້ງ) ເທົ່ານັ້ນ.

        - ຮູບແບບການໃຊ້ອຳນາດອະທິປະໄຕທີ່ສຳຄັນຂອງລັດດ່ຽວກໍ່ຄື : ການໃຫ້ອຳນາດແກ່ລັດຖະບານກາງເປັນຜູ້ມີອຳນາດສູງສຸດ ໃນການສະແດງອອກຕາມເຈດຕະນາລົມຂອງລັດ.

        - ຕົວຢ່າງ : ລັດຖະບານກາງຈະເປັນຜູ້ແຕ່ງຕັ້ງລັດຖະກອນທຸກໆກະຊວງ, ທະບວງ, ກົມ. ຈາກສ່ວນກາງໄປປະຕິບັດໜ້າທີ່ໃນທ້ອງຖິ່ນເຊັ່ນ : ການແຕ່ງຕັ້ງເຈົ້າແຂວງ, ເຈົ້າຄອງ, ເຈົ້າເມືອງ ໃນປະຈຸບັນນີ້ມີລັດດ່ຽວເປັນສ່ວນຫຼາຍ ເຊັ່ນ : ອັງກິດ, ຝຣັງ, ໄທ, ສປປ ລາວ….

    3.2   ລັດລວມ

        - ລັກສະນະສຳຄັນຂອງລັດລວມແມ່ນ ລັດຖະທຳມະນູນແບ່ງລັດຖະບານອອກເປັນ 2 ລະດັບ ຄື : ລັດຖະບານກາງ ແລະ ລັດຖະບານທ້ອງຖິ່ນ.

        - ໂດຍລັດຖະທຳມະນູນໄດ້ບັນຍັດເລື່ອງການໃຊ້ອຳນາດຂອງລັດຖະບານກາງ ແລະ ລັດຖະບານທ້ອງຖິ່ນໄວ້ຢ່າງຊັດເຈນ ອັນເປັນຜົນເຮັດໃຫ້ລັດຖະບານກາງ ແລະ ລັດຖະບານທ້ອງຖິ່ນຕ່າງເປັນອິດສະຫຼະຕໍ່ກັນ ແລະ ບໍ່ມີການກ້າວກ່າຍອຳນາດໜ້າທີ່ຂອງກັນ ແລະ ກັນ.

        - ຍົກເວັ້ນແຕ່ຈະມີການຍິນຍອມທັງສອງຝ່າຍ ເຊິ່ງມັກປະຖາໜາໃນຮູບແບບຂອງການແກ້ໄຂເພີມເຕີ່ມລັດຖະທຳມະນູນ.

        - ກ່ຽວກັບການແບ່ງແຍກອຳນາດຈະມີລັກສະນະດັ່ງນີ້ : ກິດຈະກຳໃດທີ່ມີຄວາມສຳຄັນຕໍ່ຄວາມໝັ້ນຄົງຂອງລັດ ແລະ ມີຜົນປະໂຫຍດກ່ຽວກັບລັດໂດຍສ່ວນລວມ ລັດຖະທຳມະນູນຈະກຳນົດໃຫ້ຢູ່ໃນໜ້າທີ່ຄວາມຮັບຜິດຊອບຂອງລັດຖະບານກາງ ເຊັ່ນ : ການປ້ອງກັນປະເທດ, ການຕິດຕໍ່ພົວພັນກັບຕ່າງປະເທດ ແລະ ກິດຈະການທີ່ກ່ຽວຂ້ອງກັບການເງິນລະຫວ່າງປະເທດ.

        - ສ່ວນກິດຈະກຳໃດທີ່ເປັນເລື່ອງຂອງທ້ອງຖິ່ນໂດຍສະເພາະ ເຊັ່ນ : ການຈັດການສາທາລະນຸປະໂພກ, ການສຶກສາ, ກິດຈະການເທດສະບານ, ການຈັດສວນສາທາລະນະ ແລະ ການຈາລະຈອນ ເຊີ່ງເປັນກິດຈະການທີ່ຢູ່ໃນຄວາມຮັບຜິດຊອບຂອງລັດຖະບານທ້ອງຖິ່ນ ກໍ່ໃຫ້ເປັນໜ້າທີຂອງລັດຖະບານທ້ອງຖິ່ນດຳເນີນການເອງ.

        - ປະເທດທີ່ມີຮູບແບບລັດລວມທີ່ເຫັນໄດ້ຊັດເຈນທີ່ສຸດໄດ້ແກ່ : ສະຫະລັດອາເມລິກາ (ແບ່ງເປັນລັດຖະບານກາງ ແລະ ລັດຖະບານມົນລະລັດ) ແລະ ປະເທດໃນກຸ່ມອາເມລິກາລາຕິນບາງປະເທດ.

    3.3   ລັດໃນຮູບແບບສໍາພັນ​ທະ​ລັດ

        - ສໍາພັນ​ທະ​ລັດ ​ເປັນ​ສັງຄົມ​ລະຫວ່າງ​ລັດຫຼາຍລັດ​ທີ່​ມາ​ລວມຕົວ​ເຂົ້າກັນ​ໂດຍ​ສົນທິສັນຍາ ​ແລະ ​ລັດ​ເຫຼົ່ານີ້​ມີ​ຄວາມ​ເທົ່າ​ທຽມກັນ ​ແລະ ຕັດສິນ​ໃຈ​ຮ່ວມ​ກັນ​ໃນ​ນາມ​ຂອງ​ສໍາພັນ​ທະ​ລັດ​ໂດຍ​ຜ່ານ​ອົງການ​ເປັນ​ກາງ​ທີ່​ໄດ້​ຮັບ​ການຈັດ​ຕັ້ງ​ມາ​ຈາກ​ລັດ​ສະມາຊິກ​…

        - ແມ່ນບັນດາລັດທີ່ເຕົ້າໂຮມເຂົ້າກັນ ເພື່ອຈຸດປະສົງໃດໜຶ່ງເຊັ່ນ : ທາງດ້ານການເມືອງ, ເສດຖະກິດ , ປ້ອງກັນຊາດ ແລະ ອື່ນໆ ,

        ຕົວຢ່າງ : ກຸ່ມອາຊຽນ , ກຸ່ມປະເທດພາຄີເອີຣົບ ......

          - ໂດຍ​ທົ່ວ​ໄປ​ແລ້ວ​ຕົວ​ແທນ​ຂອງ​ລັດ​ແຕ່​ລະ​ລັດ​ຈະ​ມາ​ເປັນ​ປະມຸກ​ຮ່ວມ​ກັນ​ໃນ​ກອງ​ປະຊຸມ​.

          - ໃນ​ກອງ​ປະຊຸມ​ນັ້ນ​ຕົວ​ແທນ​ຈະ​ຕ້ອງ​ມີ​ມະຕິ​ຕົກລົງ​ເປັນ​ເອກະສັນ​ທີ່​ຖື​ວ່າ​ເປັນອັນໜຶ່ງອັນ​ດຽວກັນ​ຂອງ​ແຕ່​ລະ​ລັດ ຖ້າ​ສະມາ​ຊິກ​ລັດ​ໃດ​ລັດໜຶ່ງບໍ່​ເຫັນ​ດີ​ນໍາ​ມະຕິ​ດັ່ງກ່າວ​ກໍ່​ຈະ​ບໍ່​ມີ​ຜົນ​ບັງຄັບ​ໃນ​ລັດ​ນັ້ນ.

4.    ບົດບາດຂອງລັດຖະທຳມະນູນກັບລັດ

        - ລັດຖະທຳມະນູນມີການພົວພັນກັບລັດ ຈົນບໍ່ສາມາດແຍກອອກຈາກກັນໄດ້.

ມີລັດຕັ້ງຂື້ນມາກ່ອນແລ້ວ ຈຶ່ງໄດ້ມີລັດຖະທຳມະນູນຕາມມາ ເນື້ອໃນ ແລະ ສາລະສຳຄັນຂອງລັດຖະທຳມະນູນຈຶ່ງມີເນື້ອໃນລັກສະນະດຽວກັນກັບອົງປະກອບຂອງ ລັດ ພຽງແຕ່ນຳເອົາເນື້ອໃນມາຂະຫຍາຍໃຫ້ລະອຽດ ແລະ ຫຼາຍຂື້ນ.

        - ລັດຖະທຳມະນູນກໍ່ຄືກົດໝາຍທີ່ອະທິບາຍ ແລະ ຂະຫຍາຍຄວາມຂອງຄຳວ່າດິນແດນ ຫຼື ອະນາເຂດຂອງລັດນັ້ນໆ ວ່າກວ້າງໃຫຍ່ໄພສານເທົ່າໃດ.

        - ກຳນົດຮູບແບບຂອງລັດແບບໃດເປັນລັດດ່ຽວ ຫຼື ລັດລວມ.

ມີສິດເສລີພາບ ແລະ ໜ້າທີ່ແນວໃດ, ລັດຖະບານມີລັກສະນະຢ່າງໃດ, ລັດຖະບານມາຈາກໃສ, ການເຂົ້າສູ່ຕຳແໜ່ງ ແລະ ພົ້ນຈາກຕຳແໜ່ງໂດຍວິທີໃດ.

        - ມີອຳນາດໜ້າທີ່ແນວໃດໃນການຄວບຄຸມການເຮັດວຽກຂອງລັດຖະບານ ຫຼື ບໍ່, ດ້ວຍວິທີໃດ, ອຳນາດອະທິປະໄຕເປັນຂອງໃຜ, ໃຜເປັນຜູ້ໃຊ້ ແລະ ໃຊ້ດ້ວຍວິທີໃດ, ມີການຄວບຄຸມການໃຊ້ອຳນາດຢ່າງໃດ.

        - ສິ່ງທີ່ກ່າວມານັ້ນແມ່ນເນື້ອໃນຂອງລັດຖະທຳມະນູນເຊິ່ງຈະເຫັນໄດ້ວ່າເປັນການຂະຫຍາຍຄວາມລະອຽດຂອງລັດທັງໝົດ.

5.   ໜ້າທີ່ຂອງລັດ

        ການປະຕິບັດບົດບາດໜ້າທີ່ຂອງລັດແມ່ນມີຄວາມສຳຄັນຫຼາຍຕໍ່ກັບການຄຸ້ມຄອງສິດທິ ແລະ ເສລີພາບຂອງ ປະຊາຊົນ ແລະ ຮັບປະກັນໄດ້ໃຫ້ສັງຄົມເກີດມີຄວາມສະຫງົບສຸກ, ຄວາມເປັນລະບຽບຮຽບຮ້ອຍ ແລະ ຮັບປະກັນ ໃນການສ້າງສາ ແລະ ພັດທະນາປະເທດ ສະນັ້ນ, ລັດກໍ່ມີໜ້າທີ່ສຳຄັນຫຼາຍທີ່ຄວນປະຕິບັດ ເປັນຕົ້ນແມ່ນ :

    1. ໜ້າທີ່ດ້ານການປົກຄອງປະເທດ

        - ໜ່ວຍງານຂອງລັດຕ້ອງເຮັດໜ້າທີ່ໃນການຄຸ້ມຄອງສິດທິ ແລະ ເສລີພາບຕາມກົດໝາຍ.

        - ຮັກສາຄວາມສະຫງົບພາຍໃນປະເທດ, ປ້ອງກັນ ແລະ ປາບປາມການກໍ່ອາດຊະຍາກຳຕ່າງໆ.

        - ການຫາລາຍໄດ້, ການເກັບພາສີ-ອາກອນ.

        - ຮັກສາຄວາມເປັນເອກະລາດ, ຈັດຕັ້ງກອງກຳລັງເພື່ອປ້ອງກັນຕົນເອງ.

        - ແລະ ອື່ນໆ

    2. ໜ້າທີ່ດ້ານການບໍລິການ ແລະ ການຈັດສະຫວັດດີການ ສ້າງໃຫ້ປະຊາຊົນມີຄຸນນະພາບຊີວິດທີ່ດີ.

    3. ໝ້າທີ່ສ້າງຄວາມເປັນທຳໃນສັງຄົມ: ຄວາມສະເໝີພາບ ແລະ ໂອກາດທາງການສຶກສາ, ອາຊີບ, ການເມືອງ, ການດຳລົງຊີວິດ….....

    4. ໜ້າທີ່ອື່ນໆ.

    ນອກຈາກລັດຈະມີບົດບາດໜ້າທີ່ຕ່າງໆ ທີ່ກ່າວມານັ້ນແລ້ວ ເພື່ອຮັບປະກັນໃນການຄຸ້ມຄອງລັດ, ຄຸ້ມຄອງສັງຄົມ ໃຫ້ມີຄວາມສະຫງົບສຸກ ແລະ ຄວາມເປັນລະບຽບຮຽບຮ້ອຍ, ໄປພ້ອມກັບການສ້າງສາ ແລະ ພັດທະນາປະເທດ ໜື່ງໃນນັ້ນພົນລະເມືອງພາຍໃນລັດກໍ່ຕ້ອງຮັບປະກັນການປະຕິບັດໜ້າທີ່ ເປັນຕົ້ນແມ່ນ :

    - ຕ້ອງເຄົາລົບລັດຖະທຳມະນູນ ແລະ ກົດໝາຍ.

    - ຕ້ອງມີໜ້າທີ່ໃນການປົກປ້ອງລັດ.

    - ຕ້ອງມີໜ້າທີ່ໃນການເສຍພາສີ-ອາກອນ.

    - ຕ້ອງມີໜ້າທີ່ໃນການຮ່ວມມືກັບລັດ.

    - ຕ້ອງບໍ່ສ້າງບັນຫາໃຫ້ກັບລັດ.

    - ແລະ ອື່ນໆ.